Preparation for disasters (Bislama)

disaster cyclone 100px

Hariken

  • Nasonal Woning:
    • Blu – save kam long nekis 24 haoa – mekrere, fasem ruf, katem flaoa mo kabis long garen, jekem bokis wetem ol samting long taem blong trabol, karemaot ol samting we i save muv olbaot long yad o klosap long haos
    • Yala – save kam  long nekis 12 haoa – Skul mo kavman ofis oli klos, kolektem kakae, wota, go long ples we i sef mo strong, putum windo blong hariken sapos i gat
    • Red – hariken i stap klosap – stap insaed nomo mo wet go kasem taem hariken hemi pas finis
  • Lisin oltaem long redio blong kasem nius blong hariken mo makem rod blong hem long hariken map
  • Bokis wetem ol samting long taem blong trabol i rere – wetem toslaet, batri, batri redio, wota, mases, faewud, kakae, blanket, mobael fon we yu jajem finis, meresin mo ol kaen samting olsem, samting blong kuk, baket wota, klos blong kolkol, plastik blong putum ol impoten pepa, mo hariken map

disaster earthquake 100px

Etkwek

  • STOP, FOLDAON, HOLEM TAET SAMTING MO KAVREMAP YU
  • I no save gat tsunami wetem evri etkwek, be sapos yu harem se etkwek i strong wan o i longfala, i gud blong muv i go long wan hae ples

disaster flood 100px

Wota o solwota i kam antap mo i kavremap graon

Hao blong protektem haos blong yu, garen mo famle blong yu taem wota i kam antap:

  • Save gud long histri blong ples we yu wantem bildim haos mo planem garen
  • Yusum aean o leftemap haos sapos graon i stap daon
  • Taem yu planem haos mo garen, tingbaot rod blong drenem wota
  • Tingbaot wei blong holem taet wota
  • Sapos wota i draonem haos blong yu oltaem, maet i mogud blong bildim haos bakegen long narafala graon we i stap long wan hae ples
  • No krosem reva taem wota i kam antap
  • No letem ol pikinini oli pleplei long ol ples we wota i kam antap mo kavremap graon

disaster landslide 100px

Graon i glis

Hao blong protektem haos blong yu mo famle blong yu agensem graon i glis:

  • Save gud long histri blong ples we yu wantem bildim haos mo planem garen
  • No katemdaon tumas tri long ol graon we i stip o go daon long saed blong hil
  • Planem tri long ol ples we graon i save glis blong holem taet graon
  • No bildim haos aninit o long botom blong wan hil o klif o stip ples
  • Sapos yu stap long wan ples we i gat graon i glis, lukaotem ol ples we yu save go long hem blong stap sef

disaster tsunami 100px

Tsunami – Solwota i solap big wan I kam soi kam bigwan mo i kam so

  • Tsunami hemi plande  wef  mo plante taem ino faswan we i bigwan bitimak
  • Ol saen we oli talemaot se maet i gat tsunami:
    • Etkwek we i bigwan
    • Etkwek we i longfala (stap longtaem bitim 1 minute)
    • Bigfala noes i kamaot long solwota
    • Solwota i drae kwiktaem
  • Ol wef oli save kam so kwiktaem nomo, no wet long ofisol woning, muv i go long hae ples
  • Afta wan etkwek (bigwan o stap longtaem), muv go stret long wan hae ples, wokbaot nomo, mo wet go kasem taem NDMO hemi talemaot aot se evrisamting i sef bifo yu kam daon bakegen. Tingbaot blong karem bokis blong trabol blong yu wetem yu, from maet i tekem bitim 2 haoa blong ples i kam sef bakegen.

disaster volcano 100px

Volkeno

  • Ol vilej klosap oli shud save wanem volkeno hemi mekem mo putum ol klos blong protektem olgeta, wetem longfala han, mask, aeglas, hat.
  • Lukluk gud ol jenis long volkeno mo envaeromen:
    • Smel i kam strong moa
    • Asis i foldaon moa o i kam bigwan
    • Noes blong volkeno i kam antap
    • Konkon ren i foldaon o i kam bigwan
  • Long ol taem olsem, putum wota mo kakae long ol samting we lid i fas gud mo wasem kakae bifo yu kukum
  • Taem asis i foldaon bigwan mo sapos i gat bigfala ren long sem taem, lukaot gud from sofmad i save ron
  • Save gud long map blong denja blong volkeno mo ol ples we i denja
  • Save gud olsem wanem blong kasem nius blong volkeno mo ol woning – Radio Vanuatu (Nasonal Emejensi mesej)